Klonale selectie is een manier om de agronomische, sanitaire en oenologische kenmerken te evalueren van een bepaald aantal druivenrassen die zijn gekozen vanwege hun specifieke kenmerken in oude percelen met wijnstokken, waardoor de natuurlijke diversiteit van de druivensoorten optimaal kan worden benut. Het doel is om wijnstokken te verkrijgen die geen ernstige virusinfecties dragen (waaierblad- of bladrolziekten) en die, wanneer ze worden gekweekt, in staat zijn om regelmatige opbrengsten te geven en de productie van kwaliteitswijnen te bevorderen. Het maakt het dus mogelijk om de wijnindustrie gediversifieerd plantmateriaal aan te bieden, gekenmerkt vanuit hygiënisch oogpunt en met bekend agronomisch en technologisch gedrag.
Wat is een kloon?
Een kloon is het vegetatieve nageslacht dat zich conformeert aan een stam die is gekozen vanwege zijn onbetwistbare identiteit, fenotypische kenmerken en gezondheidsstatus (OIV-definitie). Bij planten resulteert elke vegetatieve vermeerdering, hetzij door middel van lagen, snijden of enten, in de productie van individuen die strikt identiek zijn vanuit genetisch oogpunt, d.w.z. klonen. Het is daarom een natuurlijk proces dat de mensheid sinds het begin der tijden gebruikt om het plantmateriaal te selecteren dat het beste bij hun behoeften past.
Wat is klonale selectie?
Allereerst klonale selectiebestaat uit kiezen, tijdens onderzoeken van oude wijngaardpercelen of kloonkassen,soorten waarvan het gedrag geacht wordt het beste te voldoen aan de behoeften van de wijnbouwers.Na het uitvoeren van sanitaire tests voor de meest ernstige virusziekten, worden de individuen geëvalueerd vanuit agronomisch en oenologisch oogpunt. De aldus gekarakteriseerde klonen, vrij van ernstige virusziekten, worden door IFV bewaard op Domaine de l'Espiguette, vervolgens na goedkeuring vermeerderd en door de kwekerijen ter beschikking gesteld van de wijnbouwers. Klonale selectie is gebaseerd op een lange, rigoureuze procedure en een opeenvolging van taken, waarvan alle details hieronder worden beschreven. Het vereist een verscheidenheid aan vaardigheden, technieken en specifieke uitrusting en wordt beheerd door het Plant Material Centre van het IFV met de hulp van de 36 regionale partners van Franse wijnstokselectie.
Wat garandeert deze selectiemethode?
In tegenstelling tot de gangbare en vaak gepropageerde ideeën, biedt deze selectiemethode belangrijke mogelijkheden om het plantmateriaal van de wijnstok te verbeteren en te diversifiëren, met behoud van de kenmerken en identiteit van de druivensoorten. Dankzij de hygiënische kwaliteit van de planten en door rekening te houden met de diversiteit van druiven en wijnen, draagt de klonale selectie ook bij tot de verbetering van het erfgoed van alle wijnstokrassen die in Frankrijk worden verbouwd.Zo zijn nu de volgende klonen goedgekeurd en beschikbaar: 47 klonen Pinot Noir, 31 klonen Chardonnay, 23 klonen Grenache.Het klonale aanbod van deze druivensoorten, waaraan meerdere generaties zijn gewerkt op basis van talrijke herkomsten van plantmateriaal, is veel meer gediversifieerd dan bepaalde massale selecties, waarvoor de prospectie soms beperkt is tot slechts enkele percelen.
Waarom werd klonale selectie in Frankrijk ontwikkeld?
Men kan ervan uitgaan dat de oprichting in 1944 van de Section de Sélection et de Contrôle des Bois et Plants de Vigne, onder de verantwoordelijkheid van Jean Branas, de eerste stap was op weg naar het behoud en de studie van de klonale diversiteit van de in Frankrijk geteelde wijnstokvariëteiten.Een van de belangrijkste doelstellingenvan deze professor in de wijnbouw aan de National School of Agriculture in Montpellier – naast de noodzaak om de wijnbouw te voorzien van hom*ogeen en duidelijk geïdentificeerd plantmateriaal –was om de catastrofale verspreiding van fanleaf-ziekte na de reconstructie van de wijngaard na de phylloxera een halt toe te roepen.De verwoestende effecten van deze virusziekte, waartegen de nematoden zeer resistent zijn, troffen een groot aantal wijngaarden. Dit is het primaire doel waarvoor de klonale selectie is geïntroduceerd. Dit initiatief werd gevolgd door de oprichting van Domaine de Vassal (INRA) in Marseillan in 1949. Maar de Franse klonale selectie begon serieus in 1962 met de oprichting van de National Technical Association for the Improvement of Viticulture (ANTAV), die ENTAV werd, en vervolgens het Franse Instituut voor Wijnbouw en Wijn (IFV), waarvan de infrastructuur zich bevindt op het zanderige terrein van Domaine de l'Espiguette in Le Grau du Roi, in het departement Gard.
Wat is sanitaire selectie?
Sanitaire kwaliteit is het belangrijkste doel van klonale selectie. Volgens de Europese regelgeving moet het geselecteerde plantmateriaal vrij zijn van de belangrijkste virusziekten: waaierbladziekte, bladrol (type 1, 2 en 3) en vlekken (alleen voor onderstammen). Virusscreening begint op het moment dat de ortetten in de wijngaard worden geselecteerd: planten met duidelijke visuele symptomen worden geëlimineerd. Naast screening worden deze virussen op verschillende manieren gedetecteerd:
•Biologische tests (indexering): dit bestaat uit het plaatsen van een ent van een te testen kloon op een stek, met behoud van één knop, van een zogenaamde indicatorvariëteit die typische symptomen van de gewenste virale infectie kan vertonen. Indexeren kan door houtachtig (3 jaar) of kruidachtig (6 tot 12 maanden) enten. Dit is de referentiemethode voor kloongoedkeuring.
•Serologische ELISA-testen (enzyme-linked immunosorbent assay):deze serologische techniek is gebaseerd op de reactie antilichaam (serum) – antigeen (virus).
•PCR-testen (polymerasekettingreactie):de PCR-test is een genomische techniek waarmee een door retrotranscriptie verkregen DNA-fragment met behulp van specifieke primers kan worden geamplificeerd uitgaande van het RNA van het virus. Deze methode wordt gebruikt voor het leveren van diensten.
Wat levert sanitair op en wanneer is het haalbaar?
Als er geen gezonde onderstam is gevonden in wijngaarden, tijdens prospectie of in opslagplaatsen in serres?), of in het geval van klonen van bijzonder agronomisch belang maar die secundaire virusziekten dragen, is het mogelijk om het plantmateriaal te ontsmetten. Tegenwoordig is de meest gebruikte techniek apex micrografting.Dit bestaat uit het nemen van een top (die virusvrij is) van een met virus geïnfecteerde plant en deze in vitro micro-enten op een hypocotyl (deel van de stengel tussen de basis en de eerste zaadlobben) van een zaailing.Veel onderstamklonen, waarvan de selectie alleen om hygiënische redenen is, zijn ook gedesinfecteerd en zijn nu goedgekeurd en op grote schaal vermeerderd.
Waaruit bestaat agronomische en oenologische selectie?
Deze evaluatieprocedure wordt systematisch uitgevoerd. Het is complementair aan sanitaire selectie en vertegenwoordigt het tweede deel van klonale selectie. Het wordt uitgevoerd in verschillende fasen, zowel bij IFV als in de regio waar de kloon is verkregen, in samenwerking met de 36 wijnstokselectiepartners.
prospectie.Deze allereerste fase bestaat uit het selecteren en uitvoeren van een ampelografische beschrijving van soorten die zijn gekozen vanwege hun kenmerken in oude wijngaardpercelen of in kloonkassen. In de winter worden de scheuten van de gemarkeerde stronken genomen en vervolgens naar het IFV Plantenmateriaalcentrum gebracht.
Teelt in containers.Na een eerste sanitaire sortering uitgevoerd door ELISA- en RT-PCR-testen, wordt elke gezonde geïntroduceerde kandidaat-kloon gekweekt in een geïndividualiseerde container. Het verzamelde hout kan worden gebruikt voor verdere sanitaire selectie (indexering) en om planten te maken voor agronomische evaluatie in de wijngaard.
Studie collectie.Dit is een proefperceel, opgezet in de regio van herkomst van het druivenras door de selectiepartners, met als doel de wijnbouwkundige en oenologische monitoring van de klonen verkregen door prospectie of uit kassen met het oog op goedkeuring. Opgericht volgens een zeer nauwkeurig protocol, is het alleen samengesteld uit aanwinsten (individuen) die hebben voldaan aan de sanitaire tests met betrekking tot waaierbladziekte en bladrol. De vereisten voor het experiment zijn als volgt:
– Traditionele en hom*ogene bodem en klimaat (terroir) voor de te bestuderen variëteit,
– Aanwezigheid van minimaal één goedgekeurde controlekloon en maximaal 20 kandidaat-klonen,
– Wijngaardmonitoring gedurende 5 jaar, inclusief volledige agronomische metingen (trosgewicht, vruchtbaarheid, groeikracht, enz.)
– Vinificatie en proeverij van minstens 3 jaargangen om het technologische en organoleptische potentieel van de kandidaat-kloon te evalueren,
– Analyse van alle gegevens en beslissing om goedkeuring aan te vragen.
Na analyse en synthese van alle verkregen gegevens en na overleg met haar partners, vraagt het IFV goedkeuring aan voor de klonen die door de sectie Wijnstok van de CTPS (Permanent Technische Commissie Plantenselectie) als interessant voor de sector worden beschouwd. Deze laatste geeft een advies, dat het ministerie van Landbouw onderschrijft. De kloon krijgt dan een officieel goedkeuringsnummer van FranceAgriMer.
Franse klonen zijn de afgelopen vijftig jaar op grote schaal verspreid in Frankrijk (en sinds 1995 wereldwijd onder het handelsmerk ENTAV-INRA®), wat de kwaliteit van dit selectiewerk bevestigt.Het streven naar agronomische evaluaties maakt het mogelijk om elk jaar nieuwe selecties voor te stellen met degelijke culturele, oenologische en sanitaire garanties, dankzij de betrokkenheid van partners die aanwezig zijn in alle Franse wijnbouwgebieden.
Is het klonale selectiewerk van gegarandeerde betrouwbaarheid en kwaliteit?
Zoals uitgevoerd in Frankrijk, kan selectie omslachtig, kieskeurig en langdurig lijken (het duurt ongeveer 15 jaar om een selectie af te ronden vanaf het moment dat een kandidaat-onderstam wordt geïdentificeerd in een oud perceel). Echter, deze duur enhet feit dat de werken worden uitgevoerd door overheidsinstanties of collectieve structuren, zonder commercieel belang op korte termijn, zijn onmiskenbaar een garantie voor de betrouwbaarheid en kwaliteit van de selecties.Laten we het cumulatieve effect van dit werk op de lange termijn onderstrepen: afgezien van incidentele downgrades van bepaalde klonen in overeenstemming met nieuwe bevindingen, blijven alle oude selecties behouden en blijven beschikbaar, en het bereik van geselecteerde en vermenigvuldigde diversiteit neemt in de loop van de tijd voortdurend toe . De kwaliteit van de evaluaties en de voortdurende monitoring van het materiaal in de loop van de tijd hebben ook sterk bijgedragen aan de erkenning en het succes van Frans plantmateriaal in het buitenland.
Vermindert klonale selectie de genetische diversiteit van druivensoorten?
De voortplanting van een klein aantal individuen in een bepaalde populatie kan hiertoe leiden, hoewel er echte diversiteit bestaat in de beschouwde variëteit. Dit is echter niet noodzakelijkerwijs het geval (recente kruisingen die niet erg wijdverbreid zijn, minderheidsdruivenrassen waarvan zeer weinig individuen zijn gevonden, druivenrassen met een geringe schijnbare variabiliteit, enz.).Belangrijk is dat klonale selectie niet bedoeld is om de genetische diversiteit van druivenrassen te verminderen, maar om deze te vertegenwoordigen, wat voorkennis vereist.Afhankelijk van hun voorgeschiedenis, hun ontwikkeling en de mutaties waaraan ze zijn onderworpen, hebben de druivensoorten populaties van individuen voortgebracht die bepaalde verschillen kunnen vertonen. Deze intravariëteitsdiversiteit komt op vele manieren tot uiting: groeiwijze, kracht, vruchtbaarheid, fenologische cyclus, accumulatie van suikers, aromatisch en/of polyfenolisch potentieel, grootte en vorm van trossen en bessen, compactheid van trossen, ampelografische kenmerken (kleur van organen en inkepingen van de bladeren), enz. Alleen wanneer brede onderzoeken worden uitgevoerd, kunnen we een objectief beeld krijgen van de variabiliteit van de betreffende druivensoort en uiteindelijk een zo groot mogelijke diversiteit verzamelen om deze te behouden en te bestuderen.Diversiteit wordt dus op natuurlijke wijze versterkt door middel van klonale selectie, wat niet meer is (zoals we belangrijk vinden om erop te wijzen) dan de karakterisering en exploitatie van deze diversiteit.Wanneer er significante variabiliteit wordt waargenomen binnen een druivensoort (zoals bijvoorbeeld het geval is bij Pinot Noir, Chasselas, Chardonnay en Négrette), is het doel van de selectie om deze variabiliteit weer te geven in een bepaald aantal klonen die zijn ontwikkeld uit zoveel mogelijk individuen die representatief zijn voor de verschillende gedragingen van de druivensoort. Dit selectiewerk vereist allereerst de oprichting van conservatoria waarin deze diversiteit op één plek kan worden waargenomen.
Accentueert klonale selectie de risico's van achteruitgang van wijngaarden?
Wat zijn de verschillen tussen klonale en massale selectie? Verschillende geruchten die in wijnbouwkringen de ronde doen, suggereren dat klonale selectie mede verantwoordelijk is voor het afsterven van wijngaarden. Tot nu toe is er geen wetenschappelijke studie of experiment uitgevoerd om dit proefschrift te ondersteunen. De opbrengstdaling in de wijngaarden van Bourgondië of Champagne wordt grotendeels veroorzaakt door het Grapevine fanleaf virus (GFLV).De beste manier om dit virus te bestrijden is het gebruik van gecertificeerd materiaal dat maximale gezondheidsgaranties biedt, d.w.z. het resultaat is van klonale selectie.Wat betreft ziekten van de wijnstokstam, kunnen er enkele verschillen in gevoeligheid tussen klonen zijn, maar dit is helaas onvoldoende om de keuze van klonen een effectief middel te laten zijn om Esca of Black Dead Arm te bestrijden. En ook het gebruik van materiaal uit massale selectie lost het probleem niet op. Kloonserres (of repositories), die kunnen worden beschouwd als zeer geconcentreerde massale selecties (tot meer dan 600 verschillende individuen die op hetzelfde perceel worden bewaard), worden evenzeer aangetast door wijnstokstamziekten als de klonale percelen, en sommige moeten regelmatig worden vernieuwd en verplaatst vanwege het grote aantal waargenomen vermisten.
Bevordert klonale selectie identiek smakende wijnen?
Dit is nu een wijdverbreid idee, maar het is volkomen ongegrond. Ten eerste omdat het klooneffect veel minder belangrijk is dan het effect van de bodem, het terroir, de onderstam, het klimaat of het werk van de wijnboer. In 2005-2006 voerden de selectiepartners de volgende proeven uit:
• aparte vinificatie van de kloon die van de hoogste kwaliteit wordt geacht,
• vinificatie van een blend van 4 tot 15 klonen.
Dit werk werd uitgevoerd op Cabernet-Sauvignon, Pinot noir, Gamay, Riesling, Grenache en toonde, met proeverijen ter ondersteuning, aan dat in de overgrote meerderheid van de gevallen de kloon die bekend staat als de beste meer wordt gewaardeerd dan de blend.Waarom klopt het argument dat klonale selectie identiek smakende wijnen bevordert niet?Want met het oog op diversiteit wordt in de adviezen van veredelaars stelselmatig het belang benadrukt van het aanplanten van meerdere klonen van hetzelfde druivenras op een perceel of boerderij. Ten slotte onderscheiden de gegevensbladen van de officiële catalogus van wijnstokrassen en klonen die in Frankrijk worden geteeld, het kloongedrag per regio. Het meest stichtelijke voorbeeld is dat van Pinot noir. Een "Bourgondische" Pinot noir N-kloon is niet geschikt voor de productie van mousserende wijnen. Omgekeerd zou het een echte uitdaging zijn om een stille rode wijn te maken met de Pinot noir kloon 386, die uit de Champagne komt en specifiek geschikt is voor de productie van mousserende wijnen! Bovendien wordt kloon 777, die in de Champagne als niet erg typisch wordt beschouwd, vrijwel alleen in Tasmanië gebruikt om mousserende wijnen te maken.
Wat zijn de verschillen tussen klonale en massale selectie?
Verschillende geruchten die in wijnkringen de ronde doen, suggereren dat klonale selectie mede verantwoordelijk is voor het afsterven van wijngaarden. Tot nu toe is er geen wetenschappelijke studie of experiment uitgevoerd om dit proefschrift te ondersteunen. De opbrengstdaling die wordt waargenomen in de wijngaarden van Bourgondië of Champagne wordt dus grotendeels veroorzaakt door het Grapevine fanleaf virus (GFLV).De beste manier om dit virus te bestrijden is echter het gebruik van gecertificeerd materiaal dat maximale gezondheidsgaranties biedt, d.w.z. dat het resultaat is van klonale selectie.Wat betreft ziektes van de wijnstokstam, kunnen er enkele verschillen in gevoeligheid tussen klonen zijn, maar helaas onvoldoende om de keuze van klonen een effectief middel te laten zijn om Esca of Black Dead Arm te bestrijden. En ook het gebruik van materiaal uit massale selectie lost het probleem niet op. De kloon-serres die kunnen worden beschouwd als zeer geconcentreerde massale selecties (tot meer dan 600 verschillende individuen die op hetzelfde perceel worden gehouden) zijn net zo bezorgd over wijnstokstamziekten als de klonale percelen, en sommige moeten regelmatig worden vernieuwd en verplaatst vanwege het grote aantal waargenomen vermiste personen. Massale selectie wordt gebruikt door wijnbouwers met als hoofddoel het behoud van het wijnbouwerfgoed van een oude wijnstok. Het bestaat uit het identificeren van de meest waardevolle planten op de percelen, het bemonsteren en vermeerderen van de scheuten van de wijnstok en het vervolgens opnieuw planten ervan. Als er niet tegelijkertijd sanitaire testen worden uitgevoerd, kan deze aanpak zeer riskant zijn met betrekking tot de overdracht van de belangrijkste virusziekten, waaierbladziekte en bladrol. In tegenstelling tot klonale selectie, die een hele reeks agronomische evaluaties omvat, vergezeld van sanitaire tests die garanderen dat het plantmateriaal vrij is van de belangrijkste virusziekten, garandeert massale selectie niet dat alle gewenste agronomische en oenologische doelstellingen veilig worden bereikt. Aan de andere kant, in het geval van bepaalde rigoureuze massale selectie-initiatieven waarbij gebruik wordt gemaakt van sanitaire tests en observatie van stammen gedurende meerdere jaren voorafgaand aan de selectie van een bepaald aantal individuen voor vermeerdering volgens gedefinieerde doelstellingen, kunnen de twee benaderingen als vergelijkbaar worden beschouwd. In dit geval ligt het verschil tussen de twee benaderingen voornamelijk in het aantal individuen dat het gewenste gedrag vertoont dat vervolgens zal worden gepropageerd, en heeft de neiging teniet te worden gedaan als opeenvolgende selectie het aantal beschikbare goedgekeurde klonen vergroot. Het is daarom des te betreurenswaardiger dat sommige massale selectieprocedures alleen maar gewaardeerd worden vanwege het feit dat ze het woord "kloon" niet bevatten. Het maakt niet uit hoe goed een geselecteerd ras is, zolang het maar niet is verkregen door klonale selectie! Maar individuen die door massale selectie zijn vermeerderd, zijn oorspronkelijk ook klonen van vooraf geselecteerde stammen.
Behoud van de genetische rijkdommen van wijnstokken in Frankrijk
De genetische hulpbronnen van wijnstokken in Frankrijk worden op drie complementaire niveaus geconserveerd:
–De centrale ampelografische collectie van INRAeop Domaine de Vassal, in het departement Hérault, is samengesteld uit wijnstokken uit 54 wijnproducerende landen, wat neerkomt op: 2.700 druivensoorten, 350 wilde wijnstokken, 1.100 interspecifieke hybriden, 400 onderstammen en 60 soorten Vitaceae. Deze rijkdom en diversiteit maken het tot een unieke ampelografische collectie waar ook ter wereld.
–Nationaal conservatorium van het initiële kloonmateriaal geselecteerd door IFV, op Domaine de l'Espiguette in het departement Gard, samengesteld uit meer dan 4.570 klonen die 581 variëteiten vertegenwoordigen (tafeldruiven, wijndruiven, onderstammen), waaronder 1.947 goedgekeurde klonen sinds het begin van de klonale selectie. Deze klonen zijn afkomstig van 20.000 individuen die sinds 1962 zijn geïntroduceerd en getest.
–Regionale serres van de 36 wijnstokselectiepartners:180 conservatoria gevestigd in alle Franse wijnbouwgebieden, die 136 variëteiten vertegenwoordigen die in de Nationale Catalogus zijn opgenomen op een totaal van ongeveer 20.000 verschillende soorten die in het hele land worden bewaard.
